Мәжбүрлі түрде өз атауын «Нұр Отаннан» AMANAT-қа ауыстырған партия құрылысының ардагері қазіргі кезде қиын күндерді бастан кешіп жатыр. Қаңтар оқиғаларынан кейін «басынан айырылған» парламенттік көпшіліктің партиясы барлық күшін салып, бүгінгі саяси аласапыран кезінде бағытын өзгертуге мүмкіндік беретін қандай да бір жаңа тірек табуға тырысуда. Бірақ бұл әрекеттер, жұмсағырақ айтқанда, бірмәнді емес әсер қалдырады. Бір жағынан, одан әрі толыққанды қызмет ету үшін «билік партиясы» «қолмен басқарылатын» және «қалтадағы» партия деген атаудан арылу үшін белгілі бір қадамдар жасауы тиіс екені анық. Екінші жағынан, ондағы функционерлерде AMANAT-ты билік институттарымен байланыстыратын кіндікті кесіп тастауға батылдық жетіспейтіні анық. Соның нәтижесі ретінде, қатты дауысты мәлімдемелерге қарамастан, бұл партиялық құрылымның жаңартылған нұсқасы «анасының етегінің астында» өмір сүруін әрі қарай жалғастыра беретін болар.
«Өзін-өзі анықтау» ауыртпалығы, немесе Дәл сол жағдайдың қайталануы
Ал басталып кеткен «Жаңа Қазақстанның» құрылысы тіпті партиялық алаңға нық тіркелген мастодондардан да өзгерген шындыққа бейімделуді ғана емес, ауқымды қайта құруды талап етеді. Алғашында «билік партиясы» бұған әбден қабілетті сияқты болып көрінді. Бірақ қазір, жарияланған өзгерістерден кейін алты ай өткенде, оның жария етілген апофеозы ретінде жаңа саяси тұғырнаманың қабылдануы болуы керек кезде, қазіргі басшының AMANAT қатарынан кетуі сол қалпы орын алмаған трансформацияның аяқталуының бір түрі болды деген сезім пайда болады. Нақты белгіленген ось бойымен айналуға дағдыланып қалған партия ескі мағыналарға жабысып қалуға мәжбүр болған сияқты.
Әрине, инерция бойынша әлі де жанды және батыл жоспарлар жарияланып жатыр, жаңа биіктерді бағындыруға уәде беріліп жатыр, бірақ іс жүзінде – нөл бүтін, оннан нөл. «Билік партиясы» бұрынғыдай сол «мағынасын мүлде басқа құрылым – президент әкімшілігі толтырып отырған үрленген қабық» сияқты әсер қалдырады. Осындай мінездемені оған соның қатарында жүрген саясаттанушы ғалымдардың бірі ол «Отан» атанып жүрген кезінде берілген. Ал AMANAT-тың соңғы өте жоғары деңгейдегі іс-әрекеттері, қалай десек те, мұндай анықтаманың жасанды өлшеуіне сай келеді.
Мысал үшін жайылымдық жерлерді мемлекет меншігіне қайтару жөніндегі жарияланған шараларды алайық. Осы мақсатта партия жанынан тіпті «Жер аманаты» деп аталатын арнайы комиссиясы құрылды. Партия мүшелерінен басқа, оның құрамына белгілі блогерлер, азаматтық белсенділер, әртүрлі мемлекеттік органдардың өкілдері кірді. Бір жағынан, мұндай симбиозды тек құптауға болады, бірақ екінші жағынан, ол сұрақтар туғызбай қоймайды. Жарияланған деректерге сәйкес, бірнеше ай бойы жұмыс істеген комиссия 400 мың гектарға жуық жерді мемлекет меншігіне қайтара алған болатын. Бірақ бұл жетістікке AMANAT-тың өзі қандай рөл атқарған екен? Мемлекеттік институттармен ынтымақтаспаған жағдайда партия осындай нәтиже беруге қабілетті ме? Айтқандай, бұл үлкен сұрақ.
Сонымен қатар, бұл жай ғана қойыла салған бос сұрақ емес – анонимді Telegram арналарындағы есімдері жасырын саяси тұрғыда ынталандырлғандар партияның әрекетіне қатысты мынадай үкім шығаруы бекер емес: «Қазір AMANAT, блогерлермен бірге, қосымша сияқты. Негізгі жұмысты мемлекеттік машина жүзеге асырып отыр: «жаппай қауіпке» қарсы іс-қимыл шеңберінде барлық өңірлерде қауіпсіздік органдарының қызметкерлерін және Жер ресурстарын басқару комитетінің аумақтық органдарын тарта отырып, ведомствоаралық топтар құрылып, екі жарым мың кәсіпкерлік субъектілеріне қатысты тексерулерді бастады». Және осындай бағалаумен келіспеу қиын. Бұл ретте «билік партиясының» рөлі қандай болғанына қарамастан, науқанның нәтижесі де оның атымен бейнеленетінін бәріміз жақсы түсінеміз.
Немесе ауылдағы шағын кәсіпкерлікті жеңілдіктер бере отырып несиелеуді қамтитын «Ауыл аманаты» атты тағы бір жобаны алайық. Ол AMANAT пен мемлекеттік аппарат арасындағы байланыстың нығая түскенін одан бетер айқын көрсетеді, өйткені ол президенттің тапсырмасы бойынша үкімет бекіткен халық табысын арттыру бағдарламасынан туындайды. Айтпақшы, бұл премьер-министрдің бұрынғы орынбасары Ералы Тоғжанов ұсынған осы бағдарламаны жүзеге асыруда партияға ресми түрде министрлер кабинетінің негізгі серіктесі мәртебесі берілді, бұл туралы оның қызметкерлері де, шенеуніктері де мақтанышпен баяндайды. Егер ол бір мезгілде осыған ұқсас тәуелсіз бастамалар шықса, оларды нөлден бастап дамытқан болса, оларды жүзеге асыру үшін демеушілерді іздесе немесе мемлекеттік гранттар үшін жарысса бір жөн. Бірақ AMANAT-та ондай ештеңе болған емес, әлі де жоқ. Яғни, ол бұрынғыдай жүйенің бір бөлігі екенін, ал оның сыртында ол қабілетсіз деп айтуға тура келеді. Ал «билік партиясының» мемлекеттік органдардың қызметін қайталауды жалғастырып жүргені туралы мысалдардың шексіз санын келтіруге болады.
Мінеки, тағы бір, былайша айтқанда, жап-жаңа мысал. Ол соның жанынан мемлекеттік басқаруды дамыту және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес жөніндегі республикалық қоғамдық кеңес құру жөнінде. Оның төрағасы, ҚР парламенті мәжілісінің депутаты Ерлан Саиров атап өткендей, бұл партиялық қондырманың негізгі миссиясы – «Сыбайлас жемқорлықтың жолын кесу, еліміздің прогрессивті экономикалық және әлеуметтік өсуіне кері әсер ететін мемлекеттік органдардың немқұрайлылығы, салғырттығы тенденцияларын ауыздықтау.»Тіпті: «Осы тұрғыда біздің кеңес осы немқұрайлылық пен салғырттықтың бетін ашуы тиіс» - деп қатты жар салды. Бірақ партияда атышулы әкімшілік ресурстан басқа бұл үшін нақты тетіктер бар ма? Ол туралы партия төрағасы, неліктен екені белгісіз, айтуға ұмытып кетті.
Броундық қозғалыс немесе Аяқталмайтын марафет
Партияның қолданыстағы трансформациялық тетіктері жағдайды өзгертуге қабілетті ме екен? Бұған сенгім келер еді, бірақ алдыңғы тәжірибе біздің шындықта мұндай сценарий тым фантастикалық болып көрінетінін анық көрсетіп отыр.
«Билік партиясы» соңғы бірнеше жыл ішінде біржола түрленіп, жаңарғанын еске түсіру орынды болар еді. Кем дегенде, 2000 жылдардың ортасынан бері жүйелі түрде жүргізіліп келе жатқан оның қасбетінің косметикалық жөндеуі белгілі бір үрдістің сипатына ие болды. Бірақ бұл реформа өткізудің қышуы үнемі ребрендингке айналып кетеді, партияның қоғамдық институт ретінде тиімділігін арттыру және оның негізгі ойыншыларын ауыстырудағы наполеондық жоспарларын айтады. Бірақ нақты реформаларға, тіпті жергілікті сипаттағы реформалар болса да, ешқашан қол жеткізілген емес.
Мұны кем дегенде партияның өмір сүрген жылдарында оны халыққа жақындатуға, қарапайым азаматтардың арман-тілегі мен шынайы сұранысына қарай талпыныстары арқылы бағалап айтуға болады. Осыдан он бес жыл бұрын партияның тұңғыш төрағасы Нұрсұлтан Назарбаев: «Билік бізге тек биліктің өзі үшін ғана керек емес. Билік бізге ең алдымен ел өмірін жақсарту үшін қажет» - деп айтқан. Сосын ол: «Партияның барлық қызметі тек көпұлтты халқымыздың мүддесін жүзеге асыруға бағытталуы тиіс», - деп қосты. Бірақ осы принциптер оның практикалық қызметінде көрініс тапты ма екен? Жауап теріс болуы ғажап емес. Өйткені, көп жылдар өткен соң да, ағымдағы жылдың сәуір айында Қасым-Жомарт Тоқаев AMANAT-тың жауапты хатшысы Асхат Ораловты қабылдаған кезде «халықтың мәселелерін шешуге қолдау көрсету үшін тұрғындармен кері байланысты күшейту қажеттігі» туралы айтуға мәжбүр болды» - деді.
Алайда, партиялық қызметшілер тез арада әбігерге түсіп, жұртшылықтың алдына сандарды шығарып қоясалды, сірәмұны мемлекет басшысының тілегін орындау деп қабылдау керек болар. Әңгіме AMANAT-тағы қоғамдық қабылдау бөлмелері жөнінде болып отыр. Осы мәліметтерге сүйенетін болсақ, тек биылғы жылдың басынан бері оларға 90 мыңнан астам қазақстандықтар әртүрлі мәселелермен жүгінген. Тұтастай алғанда, «билік партиясының» ресми өкілдері атап өткендей, әрбір төртінші жағдайда мәселелер дереу шешіліп, ал қалғандары бақылауға алынады...
Бастысы формасы емес – мазмұны, немесе Тығырықтан шығар жол жоқ па?
Таяу болашақта партияны не күтіп тұрғанын болжау қиын емес. Ол алдағы сайлау кезеңінен табысты өтіп, мәжілістен жеткілікті орындарға ие болады және парламенттегі басымдылығын сақтап қалады. Сайлаудағы жеңіс дәстүр бойынша сынның дүбірін туғызып, AMANAT-қа тағы бір шелек балшық төгілетінін көру үшін құмалақ ашудың қажеті жоқ. Бұл саяси құрылымның айқын кемшіліктеріне қарамастан, ол біздің еліміздегі классикалық канондарға сәйкес жасалған жалғыз дерлік партия болып қала беретінін бәрі түсінеді.
Ал оның өзгеруіне келетін болсақ, онда, ең алдымен, бәрі бос сөз болып қалады. Әрине, бұл мәселе бойынша сарапшылар қауымдастығының ұсыныстары келіп түсіп жатыр, сонымен қатар «билік партиясының» адами бағдарланған модельге көшуінен бастап, нақты әлеуметтік-экономикалық даму және геосаясат мәселелер бойынша нақты айтылған ұстанымдарды тұжырымдауға дейінгі өте қызықты ұсыныстар бар. Мамандар сонымен бірге ол мемлекетті өзімен алмастыруға тырысуды тоқтатуы тиіс дейді.
Бірақ қазір мұндай «нәзік нәрселердің» уақыты емес екені анық – енді президент жариялаған парламенттік сайлауға арналған сайлау науқаны AMANAT аясында басталған саяси «өзін-өзі анықтау» үдерісіне қатты қысым жасайтыны анық. Жылдам жақындап келе жатқан сайлау циклін тек «табан алтындау» әкелетін қолайлы уақыт деп есептеуге болатыны анық. Күрделі өзгерістер, барлығы білетіндей, әлдеқайда ұзақ уақытты қажет етеді. Осы ең қиын кезеңде, тіпті сайлау процесі аяқталғаннан кейін де трансформация жүргізу өліммен тең. Мұны сол кезде әлі коммунистік іштей бүркемелеуге тырыспаған Қазақстан халықтық партиясының келеңсіз тәжірибесі анық көрсетті.
Ал егер ол партия, осыдан жиырма жыл бұрын болғандай, өз жетекшілерінің аузымен ел көшбасшысының төңірегінде топтасу қажеттігін басымдықтардың бірі деп жариялай отырып, өзіне тек жоғарыдан келген бастамаларды айтып жеткіззуші рөлін ғана алатын болса, онда шын мәнінде «билік партияларына» терең реформалар қажет пе? Бұл сұрақ дерлік риторикалық...
Парламентке келгеннен кейін «Ауыл» партиясы өз уәделері туралы ұмытып кетті ме?
