Күні кеше Орталық сайлау комиссиясы Мәжіліс сайлауының ресми қорытындыларын жариялады – заң бойынша ол мұны дауыс беруден кейін он күн ішінде жасауы тиіс. Енді парламенттің төменгі палатасында алты саяси партия өкілдері отыратыны нақты бекітілді, бұл оның бұрынғы шақырылымдарымен салыстырғанда екі есе көп. Бұл жайт – сайлау үдерістерін және партия құрылысын реттейтін заңнаманы жаңғыртудың алғашқы көзге көрінетін нәтижесі деп атауға болады.
Сонымен қатар, Орталық сайлау комиссиясы депутаттық мандаттардың қалайша бөлініп үлестірілетінін де баяндады. Бұл жерде ол «Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы» Заңның 97-1-бабының ережелеріне сүйенді, онда былай деп жазылған: «Бес проценттік кедергіні еңсерген саяси партиялар үшін берілген сайлаушылардың дауыстарының сомасы бөлініп үлестірілетін депутаттық мандаттар санына бөлінеді. Алынған нәтиже –бірінші сайлаулық жеке (квота)... Әрбір партиялық тізім алған дауыстардың саны, ...бірінші сайлаулық жеке санына бөлінеді... Санды бөлу нәтижесінде алынған бүтін бөлік, тиісті саяси партия алатын депутаттық мандаттардың саны болып табылады». Егер одан кейін бөлінбеген мандаттар қалып жататын болса, онда олар ең көп санды фракциялық партиялық тізімдерге бір-бірден үлестіріліп таратылады.
Сөйтіп, осы есеп тәртібі бойынша, «Аманат» 69 мандаттың 40-ына ие болды, партиялық тізім бойынша сайлау кезінде солар үшін күрес жүріп жатты. Екінші орынға ие болған «Ауыл» Мәжіліске өзінің 8 өкілдерінен, «Республика» және «Ақ жол» - 6 өкілдерінен, Қазақстан халықтық партиясы (ҚХП) – 5 өкілдерінен, Жалпыұлттық социал-демократиялық партиясы (ЖСДП) - 4 өкілдерінен өкілдік етуге құқылы.
Сондай-ақ, «Аманат» партиясынан ұсынылған кандидаттар 29 бір мандатты округтердің 22-сінде жеңіске жетті. Осылайша, жалпы алғанда бұл партия Мәжілістегі 98 мандаттың 62-ін, немесе 63,3 процентін алатын болады. Бұған дейін «Нұр Отан» деген атаумен өмір сүріп келген партия парламенттің төменгі палатасына көбірек бақылау жасағанын еске сала кеткен жөн. Мысалы, төртінші шақырылымда оның депутаттары барлық мәжілісмендердің 91,2 процентін құраған болатын (басқа саяси бірлестіктер шекті деңгейден өте алмаған еді, тек Қазақстан халқы Ассамблеясынан сайланған өкілдер ғана билік партиясымен қатар өте алды), бесінші шақырылымда – 77,5, алтыншы шақырылымда – 78,5, жетінші шақырылымда, соңғы шақырылымда, – 71,0. Ал «ассамблеяшылдарды» санамайтын болсақ, «нұротандықтардың» сол шақырылымдардағы үлесі 100-ке жетіп, 77,5 проценттен төмендеген жоқ. Яғни, бұған дейін негізгі билік қолдайтын партия Мәжілісте білікті (конституциялық) көпшілікке ие болғанымен, қазір одан айырылды.
Тағы бір маңызды жайт, егер бұрынғы шақырылымдарда «Нұр Отан» партиясынан басқа саяси партиялардың мүшесі болған депутаттар төменгі палатадағы жалпы санының 20 процентінен көп емес орынға ие болса, енді олардың үлесі 30-ға жуық болып өседі, ал өз бетінше ұсынылып келген кандидаттардың бірге ұлғаяды – 35 процентке дейін (үштен бірінен астамы). Сонымен қатар, Конституцияға сәйкес, Мәжіліс депутаттарының үштен бір бөлігі – қажетті минимум болып табылады. Мысалы, үкімет мүшелерінің есептерін тыңдауға бастамашылық жасау, содан кейін олардың отставкаға кетуі туралы мәселе көтеру үшін қажет: егер оны қарау нәтижесінде депутаттардың үштен екісі президентке тиісті үндеу қабылдау үшін дауыс беретін болса, министрдің тағдыры шешілді деп алдын ала есептеуге болады.
Бұрынғы сайлау науқандарымен салыстырғанда Аманат жинап алатын дауыстар санының да, мандаттар санының да біразын жоғалтады деген болжам бар еді. Қанша дегенмен, бізді алдыңғы сайлаулардан бөліп тұрған екі жылда елдегі жағдай күрт өзгерді. Сонымен қатар, партияның өзі де бұрын қолында болған әкімшілік ресурстың едәуір бөлігінен айырылды. Мұндай жағдайда партиялық тізім бойынша сайлауға қатысқан сайлаушылардың жартысынан көбін алу – бұл жақсы нәтиже.
«Ауыл» партиясы айтарлықтай жетістіктерге жетті – оған екі жыл бұрынғы нәтижемен салыстырғанда, 1,8 есе көп қазақстандықтар дауыс берді. Ал оның пайдасына таңдау жасаған азаматтардың үлесі екі еседен астам өсті – 5,29-тен 10,90 процентке дейін. Бұрынғы аутсайдер елдің екінші (Аманаттан кейінгі) саяси бірлестікке айналуына не себеп болғаны көпшілік үшін жұмбақ күйінде қалып отыр. Сірә, бұл әсер ететін факторлардың жиынтығы болар.
Біріншіден, өзгерісті бәрінен көп қажет ететін ауыл халқының мүддесін білдіру мақсатындағы «Ауылдың» тырысуы. Екіншіден, бүгінде Қазақстанда дауыс беруге келетін электораттың басым бөлігі – ауыл тұрғындары (қалалар, әсіресе ірі қалалардың тұрғындары сайлауды мән бермейді), яғни олар «Ауылға» жақын екенін ескермеуге болмайды. Үшіншіден, партия, сірә өзінің партиялық тізімін дұрыс құрастырған сияқты. Ол кандидаттардың жынысы мен этникалық ерекшелігі бойынша өте теңдестірілген болып шықты (басқа көптеген саяси бірлестіктер мұны елеусіз қалдырды). Оған былтырғы президенттік сайлауға қатысқандардың екеуі кірді, яғни оларға деген екіұшты көзқарастың өзінде олар «көзге түсіп» үлгерді. Жастар аудиториясын жақсы таныс, қазақ тілінде өз ана тіліндегідей сөйлейтін тележүргізуші Анна Данченко, әлеуметтік желідегі көптеген жазылушыларымен белсенді араласатын табысты кәсіпкер Тамила Розметова түрлі ұлттың жас сайлаушыларын қызықтыра алған болар...
Айтуларынша, жуырда ғана құрылып, сайлау додасы басталар алдында Әділет министрлігі тіркеген «Республика» бірден көтеріліп, мәжілісте бұрыннан болған «ақжолшылардан» және «халықшылдардан» көбірек дауыс жинап алды. Шамасы, бұл партия бизнестің мүддесін қорғайды, яғни белгілі бір дәрежеде «Ақ жолмен» бір алаңда ойнайды. Олар Мәжілісте біртұтас майдан болып әрекет ете ме екен, әлде, керісінше, бір-біріне бәсекелес бола ма? Қазақстан жағдайында екінші нұсқа ықтималдырақ болып көрінеді. «Ауылдың» және «Республиканың» жетістігі сайлаушылардың парламенттен жаңа саяси күштерді, жаңа тұлғаларды көргісі келетінін аңғарта алады. Ал «Ақ жолдың» және ҚХП-ның сәтсіздікке ұшырауы – бұл партиялардың үмітін ақтамағанын, олардың көңілін қалдырғанын білдіреді. Сонымен қатар, «халықшылдар» өз төрағасы ретінде Ермұхамет Ертісбаевты таңдап, анық қателік жіберді, ол біріншіден, өзін дөрекі түрде көрсете бастады, екіншіден, біздің көптеген азаматтардың көз алдында, ақжолдықтардың көшбасшысы әрі бас фронтмені Азат Перуашев сияқты «ескі» Қазақстанның идеологиясын бейнелейді.
Қиындықтарсыз емес болса да, 5 проценттік межені ЖСДП да басып өтті. Ресми түрде бұл Мәжілістің жаңа шақырылымында өкілдік ететін жалғыз ғана оппозициялық партия. Бұрын оны радикалды деп болмаса да, оған жақын деп атауға болатын еді, ал сайлаушылардың наразылық бөлігі «социал-демократтар» үшін белсенді түрде дауыс берді, әсіресе Алматыда олар 2007 жылы 20%-тен астам дауыс жинады және қорытынды бойынша келесі екі парламенттік сайлаудың – шамамен 10 процент. Бірақ бұл оларға парламентке өтуге көмектеспеді. Алайда, соңғы жылдары ЖСДП өзінің риторикасында жұмсақтау бола бастады, бүгінде оған «оппозициялық» деген терминді тек шартты түрде ғана қолдануға болады.
Сайлауға қатысқан, бірақ «кандидаттық минимумды» басып өте алмаған жалғыз ғана партия – Байтақ: сайлауға келген сайлаушылардың 2,30 проценті ғана «экологтарға» дауыс берген. Азаматхан Әміртай оны құру идеясымен көптен бері айналысып жүргенімен, нәтижесінде оның қол жеткізен нәрсені саяси күш деп атауға болмайды. Өте нысансыз идеология, түсініксіз фигуралар... Тіпті Әміртайдың өзі партиялық тізім бойынша емес, бір мандатты округтен (айтпақшы, ол жақта сайлаушылардың жеті проценттен аз дауысын алып 4-ші орынға ие болды) Мәжіліс депутаттығына үміткер болуды ұйғарғаны да көп нәрсе жайлы айтады. Өкінішті-ақ, бірақ Қазақстанның саясаттағы «жасылдарымен» үнемі жолы болмайды.
Жақын күндері біз парламентте отыру құқығын жеңіп алған партиялар ол жерге депутат ретінде нақты кімдер өкілдік ететінін білетін боламыз...