Жаңартылған парламенттің небәрі үш айға созылған алғашқы сессиясы негізгі жарыстардың алдындағы жаттығу болды. Ал енді 1 қыркүйекте басталып, жаңа саяси маусымды ашатын екінші сессия өзінің шынайы әлеуетін көрсетуі тиіс. Жаңа шақырылым белсенді және сындарлы жұмыс атқаруға дайын ба? Оның құрамын сапалы деп атауға бола ма? Ол сайлау кезінде өзіне байланысты болған үмітті ақтап жатыр ма, ықпалды билік органына айналуға қабілетті ме? Сөз мамандарға беріледі.

Данияр Әшімбаев, саясаттанушы:

«Мәжіліс оңтайлы тепе-теңдік таба алды»

- Менің көзқарасым бойынша, парламенттің ықпал ету факторы депутаттардың құрамынан гөрі спикердің тұлғасына байланысты. Дәлірек айтқанда, оның көпшілікті біріктіре алу қабілеті және күшті заңдарды итермелеуге жеткілікті салмағы бар тұлғаға байланысты. Біз өзіміз де білетіндей, мәжіліс өз басымдықтарын жүзеге асыруға тырысатын үкімет пен өз мүдделерін үнемі қадағалап отырған қуатты лобби топтары тарапынан қатты қысымға ұшырайды. Министрлерді де өз орнына қойып, лоббистермен де күресе білу қажет. Бұған барлық депутаттардың салмағын қоса алғанда да жетпейді. Сондықтан парламенттің төменгі палатасын қайтадан саяси ауыр салмақтағы қазіргі Ерлан Қошановтың басқарғаны да өз алдына үлкен плюс болып табылады. Ол үкіметпен сауатты түрде қарым-қатынасты құра алады, шектен тыс лоббиді тоқтатуды және көпдауысты депутаттардың массасын маңызды мәселелерді шешуге бағыттауды біледі.

Мәжіліс құрамындағы өзгерістерге қарамастан, көпшілік «Аманат» партиясында қалды, өз кезегінде онда да өзгерістер орын алды. Ол, әрине, оны сендіре алған кезде, басқа тараптардың пікірін мезгіл-мезгіл ескеріп отырады. Бірақ бәрібір, не десек те, басқа партияларға сайлау алдындағы уәделерін билік партиясына қарай отырып, онымен ымыраға келу арқылы орындауға тұра келеді. Қанша дегенмен, заңдарды көпшілік қабылдайды, «Аманаттың» бұл тұрғыда артықшылығы бар.  

Жаңартылған мәжілістің жұмысына келетін болсақ, ол айтарлықтай қарқынды басталды. Кей кездері депутаттар тіпті шектен шығып кетіп жүрді, мұны мен әзірге басыла қоймаған сайлау алдындағы қоғамдық талқылауға шамадан тыс құмарлықпен байланыстырамын. Популизммен айналысуға болатын тілдік тақырыпқа қарағанда, өткір әлеуметтік мәселелер кейбір мәжілісмендерге жат болып шыққанына назар аударыңыздар.

Менің көзқарасым бойынша, әлеуметтік-мәдени даму комитетінің төрағалығына Білім министрлігінің экс-министрі Асхат Аймағамбетовтың ұсынылуы өте оңды қадам болды. Ол – депутаттардың қайратын және идеяларын сындарлы бағытқа шебер бағыттайтын тәжірибелі, салмақты, ұстанымды саясаткер. Бейіндік комиссияны Президент әкімшілігі және Қаржы министрлігінен келген адамдар басқарғаны бекер емес – енді мәжілістің экономикалық жағдайы тегістелетін болады.

Депутаттар бірқатар маңызды заңдарды қабылдауға, сондай-ақ қоғамдық палата аясында сараптамалық қоғамдастықпен бірлесе отырып, айтарлықтай қызу жұмысты ұйымдастыруға қол жеткізе алды. Плюстардың қатарында мәжілістің шектен шыққан популизмге де, ақпараттық оқшаулануға да ұшырамағанын да атап өтуге болады. Ол оңтайлы тепе-теңдік таба алды.

Айтпақшы, көпшілікті таң қалдырғаны, жазғы демалыс айтарлықтай қызу өтті. Әсіресе «Аманат» партиясының депутаттарының жұмысы айқын көрінді. «Өрісте» сонымен қатар «Ақ жол» да болды: атап айтқанда, оның қолбасшысы Азат Перуашев пен оның командасы аймақтарды белсенді түрде аралады. «Республика» партиясы да аздап көзге түсті: ол электронды шылым шегумен күрес тақырыбын көтеріп, алға тартты, алайда ол мәселені «Аманат» партиясы және мемлекет басшысы да көтерген болатын. Бірақ «республикашылар» вейпинг пен құмар ойындарға қатысты тақырыптарға назар аударуды жалғастырады деп ойлаймын. Басқа мәселелер бойынша ақпарат алаңын әлі де «Аманат» өз қолында ұстап отыр.

Сонымен бірге, «Ауыл» партиясы жанжалдарымен көзге түсті, соның салдарынан оның имиджі біршама зардап шекті. Мәжіліске өте алмалған партиялардың ішінен тек «Байтақ» қана жазғы маусымда белсенділік танытты, оның жетекшісі партия ішілік «төңкеріс» нәтижесінде ауысқан болатын.

Мәжілістің құрамы жаңартылғаны түсінікті, онда жаңа депутаттар пайда болды. Бір жағынан, бір мандатты мүшелер өз алдына қызық құбылыс болғанымен, бірақ екінші жағынан олардың көпшілігі қоғамдық пікірде екіұштылықпен қабылданады. Кейбіреулердің іс-әркеттері тіпті: олар онда не істеп жүр және олар қандай мүдделер иелерінің өкілдері болып табылады? – деген сұрақтарды тудырады. Айтпақшы, жақында «Аманат» фракциясының жетекшісі Елнұр Бейсенбаев және тәуелсіз депутаттар Ермұрат Бапи мен Бақытжан Базарбек билеуші ​​​​партияның сайлауалды тұғырнамасының жол картасының жүзеге асырылу барысымен танысты деген күлкілі хабар тарады. Осы тәуелсіз парламентарийлердің өздерінің жеке бағдарламалары болуы тиіс сияқты, бірақ, шамасы, олар бұл жерде айтарлықтай табысқа онша қол жеткізе алмаған көрінеді.

Тұтастай алғанда, Қазақстандағы саяси өмір, орынсыз келеңсіздіктер мен шектен шыққан популизмсіз, сабырлы арнаға түскені анық. Депутаттық корпус айтарлықтай тұрақты жұмыс істеп жатыр. Кейбір мәселелер бойынша ол тым адал деп айта алмаймын. Ал, сіздер не күткен едіңіздер?!

Дина Айкенова, саяси кеңесші, саясаттану ғылымдары бойынша Phd:

«Танымал депутаттардың, әсіресе блогерлердің, белсенділіксіздігі байқалады»

- Алдымен, 2023 жылы мәжіліс 66 процентке жаңартылғанын естеріңізге сала кетейін: 98 депутаттың 65-і парламентарий мәртебесін алғаш рет алды. Ал жоғарғы палатадағы 20 бос орынды алғандардың (сенаторлардың жартысы әр үш жыл сайын қайта сайланып отырады) 16-сын жаңадан келгендер деп атауға болады.

VIII шақырылымдағы парламент бұрынғы парламенттерден бірнеше критерийлер бойынша ерекшеленеді. Біріншіден, төменгі палатада өкілдік ететін партиялардың саны алтыға дейін өсті – оған енді «ЖСДП», «Ауыл» және партиялар алаңының жаңа ойыншысы «Respublica» қосылды. Екіншіден, мәжілістің 29 депутаты мажоритарлық жүйе бойынша сайланды, оның ішінде жеті «партиясы жоқ» - тәуелсіз кандидаттар. Үшіншіден, Сенатта енді Қазақстан халқы Ассамблеясының өкілдері отыр. Ал, төртіншіден, мәжілісте ресми түрде квота бойынша өткен ерекше қажеттіліктері бар депутаттар орын алуда.

Соңғы тармақ назар аударарлық болып табылады, өйткені мүмкіндігі шектеулі депутаттардың бірі Кенжеғұл Сейітжан жолдаған сауалдардың саны бойынша барлық мәжілісмендер арасында үшінші орын алды. Барлығын қоса алғанда, ҚР парламенті сайтының хабарлауынша, өткен сессия барысында сенаторлар 54 депутаттық сауал жолдаған екен. Ал 98 мәжілісмен жүз күн ішінде 253 өтініш білдірген, олардың көпшілігі алқалы (екі және одан да көп халық қалаулылары қол қойған). Ең белсенді бестікке кіргендер Ирина Смирнова – 67 осындай сауал, Қазыбек Иса – 55, жоғарыда аталған Кенжегүл Сейітжан – 54, Азат Перуашев – 52, Гауһар Танашева – 46 сауал жолдаған.

Ерекше атап өткім келетін жайт: сұраныстар – депутаттардың белгілі бір мәселеге назарын аударып, оның шешілуіне үлес қосуының негізгі жолдарының бірі болып табылады. Оның үстіне аты аталған мәжілісмендер төменгі палатада үстемдік ететін партияның мүшесі болып табылмайды, олар фракцияларының аздығынан ғана мұндай белсенділік танытып отыр. «Егер сен көпшіліктің арасында болсаң – дауыс бер, азшылықтық арасында болсаң – сөйле» дегендей. Бір қызығы, түрлі партиялардың өкілдері өтініштер бойынша және комитеттер аясындағы іс-шаралар бойынша да топтасқан. Бұл ретте танымал тұлғалардың, әсіресе, блогер-депутаттардың қоғамдық ортада белсенділіксіздігі байқалады. Бәлкім, бұл жаңа жағдайларға бейімделу үдерісі мен оларға деген жұртшылықтың және журналистердің жіті назар аударуымен де байланысты шығар.

Ал депутаттық сауалдар жолданатындарға келетін болсақ, онда парламентшілер көбінесе премьер-министрге – 142 (оның ішінде сенатқа – 38, мәжіліске – 104 рет) жүгінген. Екінші орында премьер-министрдің әлеуметтік қорғау мәселелер жөніндегі орынбасары – еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрі – 59, үшінші орында – премьер-министрдің бірінші орынбасары Роман Скляр – 50 сауал. Бас прокурордың атына 37 адам сауал жолдады. Сонымен қатар сауда және интеграция министріне (9 өтініш), денсаулық сақтау министріне (6), мәдениет және спорт министріне (4), білім министріне (4) сұрақтар қойылды.

Ал депутаттар министрліктердің кураторы ретінде премьер-министрге және оның орынбасарларына жиі жүгінетінінің себебі – сұраныстардың басым бөлігі көп салалы және бірнеше ведомствоның жұмысына әсер ететіндігімен байланысты. Соған қарамастан, халық өкілдерін ауылдың және ауыл тұрғындарының, экономиканың, білім мен ғылымның, су ресурстарының, мүмкіндігі шектеулі жандардың мәселелері көбірек толғандырады деген қорытынды шығаруға болады. Ал аймақтық тақырыптарға келетін болсақ, онда «шығыс-батыс» параллельдері (Атырау, Маңғыстау, Шығыс Қазақстан және Абай облыстары) жиі айтылады. Бірінші сессия барысында депутаттар сондай-ақ дағдарыстық жағдайларға (мысалы, өрттер), жылу электр стансасының құрылысына, су мәселесіне, сонымен қатар келешек қауіп-қатерлерді болжауға ден қойды.

Жалпы алғанда, негізгі жұмыстар депутаттарды екінші сессияда күтіп тұр. Күзде парламент қабырғасында Бюджет, Салық, Қала құрылысы және Су кодекстерінің, сондай-ақ мемлекеттік сатып алу туралы заң жобалары талқыланатын болады. Сонымен қатар, депутаттар президенттің Қазақстан халқына Жолдауының аясында жарияланды деп күтіліп отырған жаңа экономикалық модельге қатысты нормативтік-құқықтық актілердегі жаңалықтарды қарауға кірісуі мүмкін.